شێخ حسێنی قازیی بەرزنجی
ساغكردنەوە و نووسینی :هێمن مەلا كەریم بەرزنجی
شێخ حسێنی قازی بەرزنجی كوڕی شێخ مەحمودی بەرزنجی كوڕی شێخ مەعروفی بەرزنجی كوڕی شێخ حەسەنی(گڵەزەردەیی)بەرزنجی یە،(1)ولە سلێمانی و لەساڵی (1225ك) لە دایك بووە(2)و،بە(شێخ حسێنی قازی بەرزنجی)و(شێخ حسێنی نەقیبی بەرزنجی)یش ناسراوە،واتە نازناوی (قازی)و(نەقیب)یشی هەبووە،زانست و زانیاری ئاینی لە(شێخ مارفی نۆدێی 1166ك-1254ك)و،مەلا حامید وەرگرتووە(3)و،پلەكانی خوێندنی ئەوكاتەی حوجرە و فەقێیەتی لا تەواو كردوون.
قازی شێخ حسێن لەساڵی (1264ك)قازی بووە،بەڵام شێخ حسێن بەتەنها قازێتی نەكردووە،بەڵكو لە بوارەكانی ئەدەب و شێعر و نووسین ودانانی كتێبیش دا ئەسپی خۆی تاوداوەو،لەدووای خۆی چەندین بەرهەمی بۆ بەجێهێشتووین.
شێخ حسێنی نەقیبی بەرزنجی لە ساڵی (1269ك) بە هاوڕێیەتی حاجی كاك ئەحمەدی شێخی بەرزنجی كوڕی شێخ مارفی نۆدێی بەرزنجی سەردانی (بەغداد) ی كرد و لەوێ چاوی بە (مەلا موحەمەد فەیزی زەهاوی)ی موفتی (بەغداد) و شاعیری ناوداری عێراق (عبدالباقی العمری)كەوت،لەم سەردانەدا ،بەشێخ حسێنی بەرزنجییان وت:
شرف بغداد كما شرف ال
عرش بنعلی جدك المصگفی(ص)
شێخ حسێنیش لەوەڵامدا دەڵێت:
جسمی بجمیعه بحق الباقی
فی الحب غدا منازل الاشواق
اما خلدی فقد غدا ژالهب
من فرقتكم ،فكیف حال الباقی.
شێخ حسەینی قازی بەرزنجی،زمانەكانی (كوردی،عەرەبی،فارسی)بەباشی زانیوەو،بەهەر سێ زمانەكەش نووسین و دانراوی لیبەجێماوە،وەكو:
1-چیرۆكی شێخی سەنعان ،بە فارسی.
2-لەیل و مەجنوون ، بەعەرەبی.
3-سیراجلسالكین،بە فارسی.
4-چیرۆكی لەدایك بوونی پێغەمبەر موحەمەدەلمستەفا(د.خ) بەناوی (مەولوود نامە) بە زمانی كوردی.
بەزمانەكانی كوردی و عەرەبی و فارسی شێعری نووسیووەو،هەندێك لە دانراوەكانی لە (ئەستانە) بەناوی خوازراوەوە بە چاپ گەیشتووە،ئەم پارچە شێعرانە نموونەی شێعرەكانێتی:
شاعیر لە پارچە شێعرێكی كوردیدا،دەڵێت:
پەنجە بۆتە سۆمری ئەبرۆت پەیرەوی مانی ئەكا
خامە بۆ زنجیری گێسوت پەنجە ئەفشانی ئەكا.
قوتی ڕۆحە لێوەكەت یاقووت وەها ناودار نیە
مەنعی بازاڕی عەقیقی و لەعلی ڕۆحمانی ئەكا.
دڵ بەنەشئەی عەكس مەستی چاوەكەت لا(یعقل)ە
بـــــۆ كــــەبابی جـــــەرگ و دڵ نـــــمەك دانــــی ئــــــەكا.
گەر لە پەنجەی نازەوە ئاوازێ تۆ بگرێتە گوێ
(توتی)ی شیرین زمان ئاغازی خۆش خوانی ئەكا.
لێوی یاقوتی نگینی خاتەمی نازو و زهور
سوڕی دەستی(ئاسف)ە،داوای سلێمانی ئەكا.(4)
شاعیر لە چارچەشێعرێكی عەرەبیدا،دەڵێت:
عشیە بت علی بابه
وقد رای دمعی جری سائلا
فقال لا تبك علی بابنا
قلت لە:لاتنهر السائلا
شێخ حسەینی قازی لە بواری ڕەوان بێژی و،ڕستەسازی و،هونەری جوان نووسین و،مەتەڵ و،مەتەڵسازیدا،دەستێكی باڵای هەبووەو،ئەسپی خۆی تاوداوە.وەكو مامۆستا (موحەمەد عەلی قەرەداغی) لە بەرگی چوارەمی كتێبی (بوژانەوەی مێژووی زانایانی كوردلە ڕێگەی دەستخەتەكانیانەوە)،بەهێنانەوەی چەند نموونەیەك ئەم ڕاستییەمان بۆ دەسەلمێنێ.
مەتەڵی یەكەم،كە بەزمانی شیرینی كوردییە،بەم جۆرەیە:
بلوورین گومبەتێكم دی،مەهو ڕۆژی لەنێودایە
كە ڕۆژ هەڵدێ لەنێویدا بلوورین شوشە دەشكێنی
ئەگەر مەردی مەتەڵزانی بەفكری خۆت هەڵی بێنە
موعەممایەكی زۆر ئاسانە تەیرێكیش هەڵی دێنێ.
شێخ حسەینی قازی لەمەتڵێكی عەرەبی دا،دەڵێت:
ما ابیض اجزا‌ء سحیق
للما‌و و النار له گریق
عادی ابانا ادم ابوه
لكنه الیوم لنا صدیق
مدار عیشنا علیه قدرا
فلیتامل انه (دقیق).
شاعیر و قازی بەرزنجی،شێخ حەسەن،لەمەتەڵێكی دیكەی عەرەبی دا ،دەڵێت:
كم اقاسی فی هواكم مجنا
فی الهوی جسمی و عچمی و هنا
من رای فی عارچی دمعا جری
قال: هذا عارضی ممگرنا
پەراوێز و سەرچاوەكان:
پەڕاوێز:
1- لەزۆربەی سەرچاوەكان دا تەنها نووسراوە(شێخ حسێنی قازی)و،ناوی باوك و باپیری نەهاتووەو،لەهەندێك سەرچاوەشدا،ناوی باوكی بە (موحەمەد)هاتووە.
2- ساڵی لە دایك بوون و مردنی (شێخ حسێن) لە چەند سەرچاوەیەك دا بەهەڵە هاتووە،بۆ ساڵی لەدایك بوونی (1205ك) و،بۆ ساڵی مردنیشی (1285ك) تۆ ماركراوە،ئەوسەر چاوانەش ئەمانەن:(دەقەكانی ئەدەبی كوردی – عەلائەدین سەجادی، شاعیرە ناو ونبوەكانی كورد – عەلی كەمال باپیر، سادات البرزنجە – عبدالقادر محمد البرزنجی ، پێناسی بەشێكی شاعیرانی كورد – ئەسعەد عەدۆ ، تاریخی سلێمانی وە وڵاتی – موحەمەد ئەمین زەكی بەگ ، ........).
3- لەهەندێك سەرچاوەدا،بەهەڵە نووسراوە (شێخ مارفی باپیری مەلا حامید)،وەكو لە (شاعیرە ناو ونبووەكانی كورد)ی (عەلی كەمال باپیر ) دا هاتووە،بەڵام ڕاستەكە ئەوەیە كە ئێمە نووسیمان.
4- ئاسف: نازناوی (ئیبن بەرجیایە).
سەرچاوەكان:
1. بنەماڵەی زانیاران،نووسینی مامۆستا مەلا عەبدولكەریمی موددەڕیسی بیارەی(خودا لێی خۆشببێت) ،بەغداد،1984
2. علمانا فی خدمە علم والدین، نووسینی مامۆستا مەلا عەبدولكەریمی موددەڕیسی بیارەی(خودا لێی خۆشببێت) ،بەغداد،1983.
3. بنەماڵەی پاكان یان بەحرئەنسابی ئەحمەدی،نووسراوەی حاجی مەحموود ئەحمەدی،ئینتشارات مەسعود،1378،چاپی دووەم.
4. سادات البرزنجیە،دانراوی :عەبدولقادر موحەمەد بەرزنجی،1956،چاپخانەی تەرەقی – كەركوك.
5. فی رحاب اقلام و شخصیات كردیە،محمد علی القرداغی ،بنكەی ژین،2007.
6. محمد فیچی الزهاوی،محمد علی القرداغی ،بلاوكراوەی ئاراس،312،2007.
7. تاریخ مشاهر كرد، بابامردوخی روحانی – شیوا، جلد اول ،بەكوشش : محمد ماجد مردوخ روحانی، چاپ دوم،تهران،1382.
8. شاعیرە ناو ونبوەكانی كورد، عەلی كەمال باپیر كۆی كردۆتەوە، سلێمانی ،1973،چاپخانەی ڕاپەڕین.
9. پێناسی بەشێكی شاعیرانی كورد،بەسەرهات و ژیانی 42 شاعیری ناوداری كورد، ئەسعەد عەدۆ،چاپخانەی (الحوادپ) – بەغداد ، 1980.
10. حەوتەوانە، حەسیبی قازی، سلێمانی، 2008.
11. بوژانەوەی مێژووی زانایانی كورد لە ڕێگەی دەستخەتەكانیانەوە، موحەمەد عەلی قەرەداغی،بەرگی چوارەم، 2002.
عەلامە سەیید میر ئەحمەدی میرە سورەی كوڕی شێخ عیسای بەرزنجی
سەدەی هەشتەمی كۆچی
میر ئەحمەدی میرە سور،ناوی تەواوی (ئەحمەد) ەو،كوڕی (حاجی مەلا شێخ عیسای نووربەخشی بەرزنجی كوڕی باباعەلی هەمەدانی)یە و،یەكێكە لە شاعیر و زاناو پێشەوائاینی یەكانی سەردەمی خۆی و،لەسەدەی هەشتەمی كۆچی دا،ژیاوەو،لە گوندی (بەرزنجە) و،لە بنەماڵەیەكی ئاینی ڕۆحانی ناسراو و دیار لەدایك بووەو،هەرلەسەرەتای تەمەنییەوەو لە مناڵی یەوە خراوەتە بەر خوێندن و سەرەتای خوێندنی لای زانای ناسراوی بەرزنجی،عەلامە (مەولانا عەبدولكەریمی بەرزنجی)بووە،كە برای میر ئەحمەدە،پاشان لای حاجی مەلا عیسای نووربەخشی بەرزنجی باوكی درێژەی بەخوێندن داوەو،پاشان بۆ تەواوكردنی خوێندن و كۆكردنەوەی زانست و زانیاری زیاتر هەموو(شارەزوور) گەڕاوەو،لای مەلا ناسراوەكانی ئەوكاتە،وەكو (ئیلیاسی شارەزووری) خوێندویەتی و،دوواتر چووە بۆ دینەوەر و هەمەدان و،بەغدا وزۆر شوێنی دیكەش گەڕاوە و،دووای تەواوكردنی خوێندن گەڕاوەتەوە بۆ گوندی (بەرزنجە) و،بەكاری تەدریس و ئیرشادەوە خەریك بووەو،پاشان (بەرزنجە) ی جیهێشتووەو،ڕۆیشتووە بۆ گوندی (شێخان) و،ئیتر لەوێ جێگیربووە و،نەگەڕاوەتەوە بۆ زێدی خۆی ،كە (بەرزنجە)یەو،پاشماوەی ژیانی بە دەروتنەوەو تەدریسەوە بەڕێكردووەو،پاشان ئەوێی بەجێهێشتووەوچۆتە هەورامان و شارەزوور و،ئێستاكە بەناوی خۆیەوە ناونراوە و، بە (میری سوور) ناسراوە.دكتۆر (سدیق بۆرەكەیی)لە لاپەڕە(189)ی مێژووی وێژەی كوردیدا،لەبارەی (میر ئەحمەدی میرە سورە)وە دەنووسێت:(لە پەرتووكی سەرئەنجام دا،نووسراوە:كە میر سوور لەسەدەی هەشتەمی كۆچی دا،ژیاوەو،بەیەكێك لە (حەوتەوانە) دێتە ئەژمار،وە لە كورتەی پەڕاوی سەرئەنجامدا هاتووە،كە سەیید ئەحمەدی میرەسور شەیدایەكی دڵ ڕاكێشەر و،فرەزانێكی خۆشەویست و،ڕەندێكی بێ باك و،مەستێكی چالاكە،ڕەوشتی وەكو مەنسورەو،ناوی میرە سورە و،یەكێكەلەوانەی كە پێیان دەڵێن:(حەوتەوانە)).
میر ئەحمەدی میرە سور بەچەند نازناو و،شێوەیەك ناسراوەو ناوی دەركردووەو،بەجۆرێك هەندێك جار بە (میری سوور)یان(میرە سوور) ناوبراوەو،هەندێك جاریش بە (میر ئەحمەدی میرە سوور) یان(سەیید ئەحمەدی میرە سوور) و،بە(كاكە میر)یان(میر كاكە)ش ناسراوە و،ناو ناوبانگی دەركردووە.
میر ئەحمەدی میرە سوور لەلایەن باوكییەوە خەرقەی تەریقەتی (نوربەخشی) لە بەركراوەو،مۆڵەتی ئیرشاد و ڕێنوێنی كردنی ئەم تەریقەتەی پێدراوە،و لەمیشەوە كۆمەڵێكی زۆر لە خەڵكی تەریقەتی (نووربەخشی)یان وەرگرتووە.
میر ئەحمەد جگەلەوەی مەلا و پێشەوایەكی ئاینی بووە،و بەكاری ئیرشاد و ڕێنوێنی یەوە خەریك بووەو،شێخی تەریقەتی (نووربەخشی) بووە،هەندێك جار هۆنراوەشی نووسیوەو،گەلێك لەو هۆنراوانەی لێبەجێماوە،كەلە پەراوی پیرۆزی (سەرئەنجام) ی كاكەییەكان دا،تۆماركراون و،بەوهۆیەوە لە فەوتان پارێزراون و،بەدەست ئێمەش گەیشتوون،هۆنراوەكانی ئەم شاعیرەمان بە زمانێكی سادە و ساكار نووسراون و،بەشێوەزاری گۆرانین،بۆیە بە پێویستی دەزانم نمونەی هۆنراوەكانی لێرەدا تۆماربكەین:
ئازیز بەیانا، ئازیز بەیانا
ئازیز گرد سڕێ بە پێت بەیانا
ئاگاو بینای جەدوور جیهانا
ها بنیامین، جەگیر و كەمانا
جەگیــَژو باری،جەگێــژو بـاری
یــارمـان گـیرا، جەگـێـژو باری
جاقوبەی مریەم،ئەسكەندەر داری
میرە باش توجار هـان جە ئـازاری
پاگریـە و زارە، پاگـریە و زارە
حوسەین مەڵاڵیۆ، پاگریە و زارە
گیـرانـەدەســت مەخـڵوق خارە
زامش پەی مەڵهەم،بكەرتیمارە
واتە:ئەی ڕێبەری خۆشەویستم،هەموو ڕازێكی شاراوە لەتۆ ئاشكرایە و،تۆ بەهەموو شتێك ئاگاداری و،هەرخۆت بەهەردوو جیهان ئاگای و،گۆڕەپانێك كەئێستا بنیامین تیاكەوتۆتە ناو گێژاوەوە لەبەر چاوتە،ئێستاكە یارەكەمان كەوتۆتە ناو گیری گێژاوی دەریا،وە لە گومەزی مەریەم و،دەریای ئەسكەندەرییەدا میرە باشتاجر لەناو ئازار و،دەرد و ڕەنج دایە،ئەوا میر حوسەینیش بە گریان و شیوەن ئەپاڕێتەوەو،كەوتۆتە دەستی دووژمنانی دین،دەسا بەزەیت پیایانا بێتەوەو،برینەكانیان مەڵهەم لێبدە و، سارێژی بكەرەوە
سەرچاوەكان:
1-قدم لە و راجعە و علق الیە:محمد علی القرداغی ،فی رحاب اقلام و شخصیات كردیە،بنكەی ژین،2007.
2-عبدالقادر محمد البرزنجی،سادات البرزنجە،چاپخانەی تەرەقی،كەركوك،1956.
3-معروف الریشلانی ،الرسالە المنجیە فی مناقب السادە البرزنجیە،ترجمە:د.خریە دماك،ایلول 2002
4- دكتۆر (سدیق بۆرەكەیی /سەفی زادە) ،پەرتووكی (مێژووی وێژەی كوردی) ی (بەرگی یەكەم)،چاپی یەكەم، 1370،ناشر:انتشارات ناجی – بانە كردستان.
* سەرنج:ئەم بابەتە،یەكێكە لە بابەتەكانی ئینسایكلۆپیدیای (بەرزنجە)،كە كتیبێكی (8بەرگ)ییە و،تائێستا(4بەرگ)ی ئامادەی چاپە و،چاوەڕوانی هاوكاری بەرپرسان و، دۆستانی مێژوو و،ئەدەب دۆستانە تا لە چاپ بدرێت.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر